interview

Een kunstproject, maar bloedserieus: Salima el Musalima is de enige vrouwelijke imam in Nederland. Ze is eigenwijs kunstenaar, uitgesproken feminist en heeft zelfs in een pornofilm gespeeld. Ze doorbreekt taboes binnen de islam en niemand behalve Allah kan haar iets doen. 

We spreken af in een café waar ze graag aan het werk gaat. Vanaf de buitenkant zie je het niet aan haar: gewoon een vrouw met lange bruine haren die met een munttheetje (witte suiker, geen honing) achter haar laptop zit. Maar achter dat scherm zit een grensverleggende imam.   

In Nederland zijn voor zover bekend alle imams mannelijk. Een imam is een geestelijk leider binnen de islam, vergelijkbaar met een dominee in het christendom. Hij begeleidt gebeden en religieuze tradities. Ook voor advies kun je bij hem terecht. Tijdens het gebed zit de imam in de aparte kamer bij de mannen, en de vrouwen horen hem door luidsprekers. 

De islam staat niet bekend als de meest vrouwvriendelijke religie. Door velen, vooral in het westen, wordt het dragen van een hoofddoek bijvoorbeeld gezien als onderdrukking. Onterecht, vindt de feministische imam Salima Essakati. “De islam heeft wel sterkere grenzen tussen man en vrouw, waar in principe niets mis mee is. Maar genderongelijkheid staat zeker niet in de koran geschreven. Er wordt zelfs verwacht dat de mannen goed voor de vrouwen zorgen. Maar de interpretatie, vaak door mannelijke imams binnen een patriarchale cultuur, kan wel zorgen voor ongelijkheid.”  

Door een vredesconferentie waar Salima in 2014 aan meewerkte, ontmoette ze voor het eerst een imam. De conferentie ging over vrede tussen moslims en joden, waarvoor zij persoonlijk rabbijnen en imams van over de hele wereld uitnodigde. “Imams zijn normaal gesproken niet iemand die een vrouw ontmoet, we kunnen eigenlijk nooit één op één met hen om de tafel zitten en een kopje koffie drinken.”

Ze raakte die dag voor het eerst in gesprek met een imam en was verrast over hoe progressief hij was. Hij was ook kunstenaar en hij wilde haar zelfs een knuffel geven. Ze praatten over van alles en nog wat, maar: “Op een gegeven moment begon ik hem te ondervragen over vrouwenrechten. Daar was hij niet over te spreken. Toen was ik er klaar mee”

Het moest anders

De knop was om, voor Salima. “Als zelfs deze open-minded imam niet eens het gesprek aanging, hoe zouden de traditionelere ‘gewone’ imams er dan wel niet over denken?” 

Haar eerste reactie was verzet, en ze zou nooit meer naar de moskee gaan. Ze heeft gezocht naar moskeeën waar ze meer aansluiting vond, maar die heeft ze niet kunnen vinden “De islam waar ik al die jaren in had geloofd, was niet deze islam.”

Toch voelde een volledige boycot te negatief. De islam was haar geloof, dat wist ze nog steeds zeker. “Ik ben heel religieus, dat is iets wat mijn moeder me heeft bijgebracht, samen met het feminisme.” Maar vanaf toen, moest het wel op een andere manier. 

Salima zat nog op de kunstacademie in Enschede toen er ineens een gat tussen haar en de moskee viel. Tegelijkertijd voelde ze zich op school verveeld door de schilderdoeken en kwasten. Ze was op zoek naar iets waarmee ze vanuit innerlijke motivatie écht verandering kon maken. Toen daalde het op haar neer: haar leven wordt haar kunstproject en ze wordt imam. En dat bleef niet onopgemerkt. 

Reacties

“Wat ik als vrouwelijke imam ook doe, bijna alles is provocerend. De heftigste reactie die ik gekregen heb, was niet van een moslim, maar van mijn docent op de kunstacademie. Hij was het er niet mee eens dat ik mijn zoektocht naar Allah kunst noemde, en vond mijn imamschap dan ook geen kunst. Na intense woordwisselingen heeft hij mijn examenwerk in de prullenbak gegooid.” Salima’s levensproject was dus niet alleen provocerend in de islam, maar ook in de kunsten. 

Van extreme reacties van mede-moslims heeft ze weinig last. Ook haar familie reageert er niet heel heftig op. Ze weten hoe ze is, zegt ze: “Als ik de context uitleg, snappen ze het beter. Ik zoek naar Allah, dat brengt me soms op de gekste plekken.” Wel is eens voorgekomen dat er geschokt gereageerd werd op nieuwsberichten over dat Salima als imam in een pornofilm gespeeld heeft.

Pornofilm

Een geestelijk leider in een pornofilm. Dat klinkt als een grap. Maar voor Salima, als imam en kunstenaar, is het deel van haar project. “Het was een kunstpornofilm. Ik heb daar niet zelf als pornoster in gespeeld, maar wel als imam. Het was een project van een groep kunstenaars en kunstcritici die provocerende films maakte.” Ze kwamen regelmatig in het nieuws, met veel reacties. 

Veiligheid

Door de controversiële pornofilm is een afbeelding van Salima in de New York Times beland. “Ik ben blij dat in de kop alleen mijn naam stond en niet de titel ‘imam’. Anders was ik denk ik in gevaar geweest.” Hiermee verwijst ze naar de vrouwelijke imam in Berlijn, Seyran Ateş. Zij loopt namelijk verplicht met politiebescherming na al eerder beschoten te zijn geweest.

Op de vraag of Salima dit dan liever niet wilde verwerken in het interview, uit angst voor geweld of bedreigingen, zei ze zonder twijfel dat dat wel mocht. “Ik ga graag de discussie aan. Ik ben alleen maar bang voor Allah.”

Open gesprek

Het belangrijkste van alles voor Salima is het kunnen houden van een open gesprek binnen de islam, maar ook daarbuiten over gevoelige onderwerpen. “We zitten binnen de islam nog heel erg in een taboesfeer. Alles gebeurt, maar alles gebeurt stiekem. En daar ben ik niet van.”

Zelf heeft ze bijvoorbeeld met de voorman van de extreme islam-hatende groep Pegida gepraat, naar aanleiding van hun koranverbrandingen, die recent groot in het nieuws kwamen. “Dat was een prettig gesprek. Ik vind het niet fijn wat hij doet, maar als hij daarin gelooft, moet hij dat vooral doen.”

Kunst maar wel serieus

Al is het begonnen als een kunstproject, is het wel bloedserieus. Ze heeft een officieel imamdiploma gehaald bij een progressieve homoseksuele imam uit Marseille. “Vrouwen kunnen tot op heden geen imamopleiding volgen, maar binnen de context van vrijzinnige liberale moslims kan dit wel”, vertelt Salima. Haar imamschap en zoektocht naar Allah is dan ook geen grap: “Andere imams begrijpen ook wel dat dit ik niet grappig bedoel, of ‘popie-jopie’ probeer te doen.”

Homohuwelijk

Binnen de islam zijn homohuwelijken erg ongebruikelijk. Dit wordt vaak afgekeurd. Salima kijkt daar net anders tegenaan. “Omdat homohuwelijk niet concreet in de koran wordt bestraft. Het aangaan van homoseks wel, net als heteroseks. Een homomoslim die trouwt vind ik islamitischer dan een hetero die seks heeft zonder huwelijk.”

Salima heeft in Marseille een lesbisch koppel getrouwd. “Het was voor hen zo fijn om erkenning te kunnen krijgen binnen het geloof waar ze zich thuis voelen.”

Abortus

Dat ze feministisch is weet ze zeker, maar ze verschilt wel van de “echte feminist”, zoals ze dat zelf noemt. Ze is bijvoorbeeld niet pro-abortus. “Natuurlijk moet het legaal en veilig blijven, maar ik vind dat er te makkelijk over gedaan wordt. Het is moeilijk je daarvoor uit te spreken als feminist.”

Het moeten nemen van een abortus ziet Salima deels als een gebrek aan sociaal vangnet. “Wanneer je streng-religieuze omgeving het er niet mee eens is dat je überhaupt buitenhuwelijks seks hebt, en je het daardoor geheim moet houden, is een abortus een uitweg bij ongewenste zwangerschap.” Ook hierbij zou een open dialoog kunnen houden volgens haar wenselijker zijn. 

Traditioneel

Hoewel Salima veel naar de islam brengt wat niet gebruikelijk is, ziet ze zichzelf toch als traditioneel moslim. Ze vindt het dan ook belangrijk zich toch aan veel tradities van de islam te houden. “De kaders, structuur en regels die de islam met zich meebrengt zijn belangrijk voor een religie.” 

Eigen moskee

Salima is als imam niet gekoppeld aan een moskee. Dit is dan ook geen voorwaarde om imam te kunnen zijn. Ze werkt vaak vanaf andere locaties. Toch heeft ze een plek die toch een beetje als ‘haar moskee’ voelt: energiecentrale de Stadshaard in Enschede. 

Doel

Haar doel? Dat is niet een gendergelijke islam of meer vrouwelijke imams. Voor haarzelf is het doel het vinden van Allah. Voor de rest: “Wat ik mis is de liefde in de islam. Liefde en gesprek voor alles en iedereen.”